ҮНДЭСНИЙ БҮРТГЭЛ

Монголчууд баримтад өвийн арвин баялаг өвтэй. 1225 онд болгосон “Чингисийн чулууний бичиг” манай хамгийн эрт үед тооцогдох чухал дурсгал бөгөөд өдгөө Эрмитаж музейд хадгалагдаж байна. Түүнчлэн 1227 онд бичсэн “Мөнх хааны хөшөөний бичиг”, 1621 онд бичсэн “Цогтын хадны бичиг” зэрэг чулуун дээрх бичсэн бичгийн дурсгалаас эхлээд их бага хаадын захидал бичиг, үйсэн дээрх бичиг, мод, чулуу, зэс бараар хэвлэсэн, бийрээр бичсэн болон алт, мөнгө, есөн эрдэнээр урласан судар номоороо гайхагдана. Монголчуудын түүхтэй холбоотой баримтад өв монголд төдийгүй Иран, Ирак, Орос, Хятад, Франц, Швед зэрэг дэлхийн олон оронд байдаг тухай мэдээлэл бий. Тухайлбал, Францын Үндэсний архивт “Аргун хааны захидал”, “Өлзийт хааны захидал” эхээрээ хадгалагдаж байна. Монголын Гүюг хаанаас 1246 онд Европын Пап ламд илгээсэн бичиг Ватиканы нууц архивт байсныг 1920 онд эрдэмтэн, лам Кирилл Каралевский олж, 1923 онд Францын монголч эрдэмтэн П.Пеллио уг баримтыг “Монголчууд ба католик шашны төр” бүтээлдээ нийтлүүлснээр судалгааны эргэлтэд орсон байдаг.

Өдгөө манай Монгол Улсын Үндэсний номын сангийн “Монгол судлал, гар бичмэл номын сан хөмрөг”-т 21 мянга орчим гар бичмэл, барын ном, “Түвд номын сан хөмрөг”-т монгол, түвд эрдэмтэн мэргэдийн бүтээсэн 1.5 сая орчим ном судар, “Дорно дахины ном, хэвлэлийн сан хөмрөг”-т 100 гаруй мянган, нийт гурван сая гаруй ховор чухал ном, судар хадгалагдаж байна.

Шинжлэх ухааны академийн Хэл зохиолын хүрээлэнгийн “Дуун ухааны сан хөмрөг”-т тус хүрээлэнгийн эрдэмтдийн 1950-1990 оны хооронд сурвалжлан цуглуулж бүрдүүлсэн аман зохиол болон нутгийн аялгууны материал бүхий 1200 орчим соронзон хальс, 1100 орчим тод үсгийн судар, эрдэмтдийн гараар бичсэн аман зохиол, нутгийн аялгууны хэрэглэгдэхүүн, тайлан бүхий 450 орчим хавтаст материал хадгалагдаж байдаг.

Монгол Улсын үндэсний архивын сан хөмрөгт Манжийн үеийн /1671-1911 оны/ 223 хөмрөгийн 267 дансны 135961 хадгаламжын нэгж, Богд хаант Монгол улсын үеийн /1911-1924 оны/ 237 хөмрөгийн 243 дансны 29000 хадгаламжийн нэгж байдаг ба эдгээр нь цаасан хэлбэрээр, давуун суурьтай, соронзон хальс, пянз, хуурцаг, диски дискет, CD, DVD, флаш болон бусад хэлбэрээр хадгалагдаж байна.

Монголын музейнүүдэд баримтад өвтэй холбоотой цуглуулга нилээдгүй бий. 2012 оны улс, аймгийн музей сан хөмрөгийн улсын тооллогод хамрагдсан 34 музейн цуглуулгад баримтад өвд хамаарах дурсгалууд:

1. Зураг урлал - 9911 ш
2. Баримт бичиг, аудио видео бичлэг - 8144 ш
3. Ном, хэвлэл, бичгийн хэрэгсэл - 3334 ш
4. Зоос, мөнгөн тэмдэгт - 13937 ш
5. Гэрэл зураг - 31210 ш
6. Бэлэгдэл, таних тэмдгийн холбогдолтой эд зүйл - 6065 ш
7. Бурхны зураг - 9152 ширхэг тус бүр байна.

Соёлын баримтат өвийг хадгалагч хэмээх нь архив, номын сан, музей, болон бусад боловсролын соёлын судалгааны байгуууллагуудаар хязгаарлагдахгүй ТББ болон хувь хүмүүс ч байх боломжтой юм. Тиймээс хувь хүн болон байгууллагууд хадгалагдаж байгаа баримтат өвүүдээ дээрх гурван анхан шатны шалгуурт тэнцэж байгаа эсэхийг магадлаж ЮНЕСКО-д бүртгүүлж болох эсэхийг судлаж үзэх хэрэгтэйг зөвлөж байна.

Мөн хөдөө орон нутагт эрсдэлд өртөх магадлалтай байгаа баримтат өвийг олж илрүүлэх нь Монголын Үндэсний Хорооны ажлын нэг хэсэг тул энэ тухай мэдээллээ бидэнд танилцуулбал бид холбогдох байгууллагуудад уламжилж хэрхэн хамгаалж болох талаар санал зөвлөгөө өгч болох юм.

Та өөрт хадгалж байгаа баримтат өвөө ЮНЕСКО-д бүртгүүлж болох эсэх талаар санал солилцох, хадгалалт хамгаалалтын талаар зөвлөгөө авах, хамтран ажиллах хүсэлтэй бол "Дэлхийн дурсамж" хөтөлбөрийн Монголын Үнэдэсний Хороо таны өмнө хэзээд нээлттэй байх болно.